و خلَّف فینا رایةَ الحقِّ، مَن تَقدَّمها مَرق، و مَن تَخلَّف عَنها زَهق، و مَن لَزِمها لَحَق، دلیلُها ‏مَکیثُ الکَلام، بَطِی‏ءُ القِیام، سَریعٌ إذا قَام، فإذا أنتُم أَلَنتم لَه رِقابَکم و أَشَرتم إلیه بِأَصابِعِکم ‏جاءَهُ المَوتُ فذَهَب بِه فَلَبِثتُم بَعدَه ماشاءَ اللَّهُ، حتَّی یُطلِعَ اللَّهُ لَکم مَن یَجمَعُکم و یَضُمُّ ‏نَشرَکم، فلاتَطمَعوا فِی غَیرِ مُقبِلٍ و لاتَیأَسُوا مِن مُدْبِرٍ، فإنَّ المُدْبرَ عَسی أن تَزِلَّ بِهِ إِحدَی ‏قائِمَتَیْهِ و تَثبُتَ الأُخرَی، فَتَرجِعَا حتَّی تَثْبُتا جَمِیعاً.(1)

او (یعنی: پیامبر) پرچم حق را برافراشت و در میان ما به یادگار گذارد. آن کس که از زیر ‏سایه این پرچم پای پیش نهد، از شریعت اسلام خارج گردد و آن کس که از پیروی‏اش سر ‏باز زند، به هلاکت رسد و سرانجام کسی که زیر سایه این پرچم به پیش رود راه سعادت ‏پیموده.‏‎ ‎

پرچمدار این پرچم با شکیبایی و آرامش سخن گوید و با کُندی و تأنی در اجرای کارها بپا ‏خیزد؛ امّا چون بپا خواست بسی شتاب کند تا به پیروزی نهایی رسد. پس آنگاه که سر ‏در گرو فرمانش نهادید و با سرانگشت به سویش‏اشاره کردید، دوران ‏او سپری شده، ‏مرگش فرا رسد.‏‎ ‎

از آن پس ناگزیر مدتی که مشیت الهی اقتضا کند در انتظار به سر برید. آنگاه خداوند ‏شخصیتی را برانگیزد تا شما را [که به اختلاف و جدایی گراییده‏اید] جمع کند و پراکندگی ‏شما را سامان بخشد. پس به کسی (چیزی) که رو نکرده دل مبندید و از آن که رو ‏گردانده ناامید مشوید.(2)

آگاه باشید که آل ‏محمّد (صلی الله علیه و آله) مانند ستارگان این گنبد مینا باشند؛ آن ‏هنگام که یکی از آنها غروب کند دیگری بدرخشد.‏‎ ‎

گویی چنان است که در پرتو آل‏ محمد (صلی الله علیه و آله) نعمتهای الهی را بر شما ‏فراوان و تمام شده می‏بینم و آنچه را که آرزویش را در دل می‏پروراندید بدان دست ‏یافته‏اید.‏‎ ‎

ابن ابی الحدید می‏نویسد:‏‎ ‎امام این خطبه را در سومین جمعه زمامداری خود ایراد فرمود و ضمن آن به مطالبی ‏پیرامون احوال خود اشاره کرد.‏‎ ‎

وی سپس همچون دیگر شارحان، هدف از بیان این خطبه را پیشگویی از مهدی و توصیف ‏آن‏ حضرت دانسته، می‏گوید:‏‎ ‎شخصی را که خدا برمی‏انگیزد از اهل‏بیت است و این سخن اشاره به مهدی آخرالزمان ‏می‏باشد و در نزد ما (اهل‏تسنن) موجود نیست و از این پس وجود پیدا خواهد کرد و به ‏عقیده امامیه اکنون موجود می‏باشد.(3)

معنای «و لاتَیأَسُوا مِن مُدْبِرٍ» این است که از کسی که روگردانده نا امید مشوید؛ و مصداق ‏آن غیبت حضرت مهدی و روگردانی آن‏ حضرت از تصدّی ریاست و زعامت ظاهری است تا ‏هنگام ظهور.‏‎ ‎

ابن ابی الحدید برای فرار از پذیرفتن ولادت آن بزرگوار و غیبتش، به تکاپو افتاده و خواسته ‏وانمود کند لازمه مُدْبِر بودن، موجود بودن است و در صورت وجود نداشتن، تعبیر به ادبار و ‏روگردانی غلط است و مفهوم عقلانی ندارد.

آنگاه عبارت «و لاتَیأَسُوا مِن مُدْبِرٍ» را چنین معنا ‏می‏کند که هرگاه این مهدی از دنیا رفت و فرزندانش را به جانشینی برگزید و کار یکی از ‏آنها به اضطراب و ناپایداری گرایید، مأیوس نشوید و به شکّ نیفتید و نگویید شاید ما در ‏پیروی اینان دچار اشتباه شده‏ایم.‏‎ ‎

حال آنکه اعتقاد شیعه مخالف نظر ابن ابی الحدید بوده و معتقد است امام زمان به دنیا ‏آمده و اکنون در غیبت به سر می‌برد.‏

پی نوشت:
1. خطبه 100‏
‏2. شاید مقصود این باشد که به امام حاضر که به دنیا بی‏توجه است، یا از اصلاح کار ‏شما در شرایط موجود ناتوان است، طمع نورزید و از امام زمان که غایب می‏شود ‏ناامید نگردید، که رمز پیروزی و کلید حل مشکلات در دست اوست. چه ممکن ‏است کسی که روگردانده، یک پایش بلغزد (و پای دیگرش برقرار ماند) آنگاه پس از ‏مدتی هر دو با هم به جای خود برگردند (و دین خدا را که دستخوش حوادث شده ‏ثبات و استقرار بخشد).‏‎ ‎
‏3. شرح نهج‏البلاغه، ج 7، ص 94 و 95